Nosimo masku

Pol Lorens Danbar

Nosimo masku što se ceri, laže.

Beograd, 27. marta 2023.

Nosimo masku što se ceri, laže,
Obraze nam krije i oči maže,
Dug što plaćamo lukavosti roda;
Srca poderanih smešimo do poda,
I ustima punim prefinjenih fraza.

Što bi svetu bilo preterano bitno,
Suze i uzdahe da nam broji sitno?
Ma ne, nek samo nas vide, kad
Nosimo masku.

Smešimo se, ali, blagi Hriste, vapaj naš se diže
Iz mučenih duša tebi da su bliže.
Pevamo, al’ zemlja je kleta
Pod stopama našim, pa do kraja sveta;
No nek drugi misle da nam sreća stiže.
Nosimo masku!

Prepevao Dušan Vojnović
Strazbur, avgust 2021. godine

Pesmu u kazivanju prevodioca možete pogledati na Jutjub kanalu @LepeReci:
https://www.youtube.com/watch?v=1G89hJjCDWM

Napomena prevodioca: Pol Lorens Danbar (1872-1906) je afroamerički književnik koji je u velikoj meri postavio temelje kreativne erupcije crnog američkog stanovništva, koja do punog izražaja dolazi u vreme „Harlemske renesanse“ tridesetih godina prošlog veka, da bi kasnije, obogaćena doprinosom tamošnjih etničkih i rasnih grupa, postala nerazdvojni deo američke savremene kulture i njenog snažnog uticaja širom sveta.
Tokom svog kratkog života objavio je čak dvanaest poetskih zbirki, četiri romana i isto toliko knjiga kratkih priča.
Dete oslobođenih robova, koje je raslo u svetu prožetim rasizmom, brzo se upoznao sa svim njegovim tada još sasvim otvorenim oblicima, kao i sa onima na njegovom naličju, perfidnijim i često mnogo opasnijim.
Sa šesnaest godina objavljuje prvu pesmu. Prvu poetsku zbirku pet godina kasnije.
Postaje poznat širom SAD kada u Harpers vikliju čuveni književni kritičar Vilijam Din Hauvel objavljuje veoma pozitivan prikaz njegove druge zbirke. Time postaje i prvi nacionalno priznati i široko prihvaćen crni pesnik u zemlji. Prvi je među njima doživeo i da se njegovi stihovi izvode na Brodveju. Uskoro zadobija i međunarodnu reputaciju.
Prvi je afroamerički stvaralac koji je prešao rasnu liniju. Njegov roman Nepozvani (The Uncalled) smešten je u okvire belačkog miljea i pisan iz tog ugla, bez posebno snažnog osvrta na rasne odnose.
Bio je prisni prijatelj braće Rajt, kao i blizak saradnik vodećih boraca za prava crnaca i njihovih političkih predstavnika u SAD, Frederika Daglasa i Bukera T. Vašingtona.
Umire od tuberkuloze 1906. godine, ali sve do danas inspiriše nove i sve snažnije glasove rasne ravnopravnosti u SAD i svuda u svetu. Taj uticaj je posebno vidljiv u „Harlemskoj renesansi“, ogromnom kreativnom uplivu u delima brojnih američkih i ne samo američkih književnika, pa sve do tamošnjih đaka i studenata koji u školama i fakultetima neizostavno uče o njegovom delu.
A njegov magnum opus upravo je pesma „Nosimo masku“.
Iako nesumnjivo posvećena patnjama prve generacije crnačkog stanovništva posle ukidanja ropstva u SAD, ova pesma izričito ne pominje rasu i ima bezvremeno univerzalno značenje koje ukazuje na gotovo sveprisutni obrazac ljudskog ponašanja koji predstavlja deo taktike preživljavanja u bezmalo svim okolnostima.
Usuđujem se čak da ustvrdim – pošto je umeo da u svom opusu izađe iz rasnog narativa, pa čak i da piše romane iz belačke perspektive, kao i da poeziju iz ugla Afroamerikanaca uglavnom piše na nestandardnom jeziku koje je koristilo crno stanovništvo tog vremena – da je Danbar ovu pesma pisao iz ugla čitavog ljudskog roda.
Ona znatnoj meri opisuje naše odnose s ljudima koji mogu na neki način odlučiti o našoj sudbini. Taj mehanizam opstanka je i danas lako primetan u odnosu ljudi prema vlasti u svim njenim vidovima, poslodavcima, hijerarhijski nadređenima, klijentima, pa čak i bliskim ljudima. U suštini, prema svima čiji stavovi i odluke mogu egzistencijalno i materijalno uticati na naš život i posredno na život naše porodice.
Danbarova pesma ukazuje da nam nije teško samo zato što trpimo bol zbog egzistencijalne podređenosti i zavisnosti, već i zbog činjenice da moramo da stvaramo privid da smo time zadovoljni, pa čak i da u tome uživamo.
Ona se odnosi i na fenomen koji gotovo oduvek postoji, a koji je punu eksploziju doživeo u decenijama snažnog upliva društvenih mreža. Fenomen održavanja fasade naših života i prikazivanje njene sjajne i uspešne strane čitavom svetu, dok se na njenom naličju dešavaju jadi, patnje i užasi o kojima drugi ništa ne znaju, pa nam čak i zavide na našim „divnim“ životima.
I samo prepoznavanje tog fenomena donosi nam objektivniju sliku o sebi i neo-robovlasničkim društvima u kojima živimo. U tom smislu veoma je nalik prvom činu intelektualne samospoznaje, odnosno trenutku shvatanja i prihvatanja da je naše znanje mikroskopski maleno u odnosu na okean koji nas okružuje.
Na kraju, valja pomenuti da je Pol Lorens Danbar presudno uticao na najpoznatiju afroameričku pesnikinju Maju Anđelu, koja je u svojoj biografiji navela da ju je upravo on nadahnuo da se posveti pisanju.
Nikada se nije ustručavala da to naglasi, a jedna od njenih najpoznatijih poema, „Maska“, više je od posvete književnom ocu.
U gotovo nezabeleženom poetskom postupku, Maja Anđelu započinje poemu Danbarovom pesmom „Nosimo masku“, i to u celini, da bi zatim iz prvog lica množine prešla u prvo lice jednine, dodajući sopstvene stihove.
Pri susretima sa čitalačkom publikom, ona je tu pesmu redovno i fantastično recitovala, neretko je ilustrujući primerima iz svakodnevnog života.
Evo i video zapisa jednog njenog kazivanja:
https://www.youtube.com/watch?v=_HLol9InMlc&t=139s